تعرفه‌های گمرکی ترجیحی

در تجارت بین‌الملل، تعرفه گمرکی یکی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی هر کشور برای کنترل واردات و صادرات، حمایت از تولید داخلی و تنظیم روابط تجاری با سایر کشورها است.
اما نوعی از این تعرفه‌ها وجود دارد که فرصتی طلایی برای تاجران حرفه‌ای به شمار می‌آید:
✅ تعرفه‌های گمرکی ترجیحی (Preferential Tariffs)

در این مقاله، از سیر تا پیاز این نوع تعرفه‌ها، مزایا، نحوه استفاده، مثال‌های واقعی، و نکات کاربردی را بررسی می‌کنیم.

۱. تعریف تعرفه گمرکی ترجیحی

تعرفه گمرکی ترجیحی به نوعی از تعرفه گفته می‌شود که نرخ آن برای برخی کشورها پایین‌تر از تعرفه عمومی گمرک است.
به زبان ساده، کشورهای دوست یا هم‌پیمان تجاری برای تقویت مبادلات اقتصادی، تعرفه واردات کالا را برای یکدیگر کاهش می‌دهند.

مثلا اگر تعرفه واردات تلویزیون از همه کشورها ۲۰٪ باشد، اما طبق توافق ایران و ترکیه، تعرفه واردات تلویزیون از ترکیه فقط ۵٪ باشد، این یعنی تعرفه ترجیحی.

۲. هدف از اجرای تعرفه ترجیحی

افزایش حجم تجارت میان دو کشور
توسعه روابط اقتصادی و سیاسی
حمایت از تولیدات مشترک
کاهش قیمت تمام‌شده کالا برای مصرف‌کننده
تسهیل ورود کالاهای ضروری

۳. مبنای قانونی تعرفه‌های ترجیحی

تعرفه‌های ترجیحی بر اساس توافق‌نامه‌های دو یا چندجانبه تجاری بین کشورها تعیین می‌شود.
در ایران، اجرای آن زیر نظر:

وزارت صمت (صنعت، معدن و تجارت)
گمرک جمهوری اسلامی ایران
و در هماهنگی با وزارت امور خارجه و بانک مرکزی انجام می‌شود.

این توافق‌ها در قالب موافقت‌نامه تجارت ترجیحی (PTA – Preferential Trade Agreement) تنظیم می‌شوند.

۴. مثال‌های واقعی از تعرفه‌های ترجیحی

۴.۱ ایران و ترکیه

در توافق ایران و ترکیه، تعرفه برخی کالاها مانند:

فرش دستباف، پسته و زعفران از ایران
لوازم خانگی، پوشاک و کاشی از ترکیه
کاهش یافته تا تجارت دو کشور تسهیل شود.

۴.۲ ایران و کشورهای عضو اوراسیا

در سال ۱۳۹۸، ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (روسیه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان) توافق تجارت ترجیحی امضا کرد.
بیش از ۵۰۰ قلم کالا مشمول کاهش تعرفه شدند.

۴.۳ نمونه از چین و دبی

چین با بیش از ۲۰ کشور آسیایی و آفریقایی توافق تعرفه ترجیحی دارد که صادراتش را ارزان‌تر کرده است.
امارات (دبی) با عضویت در شورای همکاری خلیج فارس (GCC) از مزیت تعرفه ترجیحی میان کشورهای عربی بهره‌مند است.

۵. تعرفه ترجیحی چطور محاسبه می‌شود؟

تعرفه‌ها بر اساس کد تعرفه کالا (HS Code) در گمرک مشخص می‌شوند.
در جدول تعرفه‌ها، کنار هر کد، نرخ عمومی و نرخ ترجیحی درج می‌شود.

مثال:
واردات قطعات کولر خودرو از چین

تعرفه عمومی: ۲۰٪

تعرفه ترجیحی بر اساس توافق دوجانبه: ۱۰٪
یعنی تاجر با تعرفه ترجیحی، نصف هزینه گمرکی را می‌پردازد.

۶. مدارک لازم برای بهره‌مندی از تعرفه ترجیحی

برای استفاده از تعرفه گمرکی ترجیحی، تاجر باید مدارک زیر را در گمرک ارائه کند:

گواهی مبدأ (Certificate of Origin) تأییدشده توسط اتاق بازرگانی کشور صادرکننده
فاکتور تجاری (Invoice)
بارنامه و اسناد حمل
قرارداد خرید و ثبت سفارش رسمی
مدرک اثبات مشمول بودن کالا در لیست تعرفه‌های ترجیحی

۷. مزایای استفاده از تعرفه ترجیحی

✅ کاهش هزینه‌های گمرکی و قیمت تمام‌شده کالا
✅ رقابت‌پذیری بیشتر در بازار داخلی
✅ تسهیل صادرات کالا به کشورهای هم‌پیمان
✅ رشد روابط تجاری پایدار
✅ افزایش سودآوری شرکت‌های بازرگانی

۸. نکات کلیدی برای تاجران

همه کالاها مشمول تعرفه ترجیحی نیستند؛ فهرست کالاهای مشمول هر سال به‌روزرسانی می‌شود.
فقط واردات از کشور طرف توافق مشمول تخفیف است؛ واردات همان کالا از کشور ثالث مشمول تعرفه کامل می‌شود.
در گمرک، مأمور باید اصل گواهی مبدأ را تأیید کند؛ نسخه غیررسمی پذیرفته نمی‌شود.
در صورت استفاده نادرست از تعرفه ترجیحی، ممکن است جریمه سنگین گمرکی اعمال شود.

۹. چگونه بفهمیم کالای ما تعرفه ترجیحی دارد؟

برای استعلام تعرفه ترجیحی کالا باید به:

پایگاه رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران
یا سامانه Tariff.gica.ir
مراجعه کنید.
در آنجا با وارد کردن کد HS، نرخ عمومی و نرخ ترجیحی برای کشور مقصد نمایش داده می‌شود.

۱۰. آینده تعرفه‌های ترجیحی در تجارت ایران

ایران در حال گسترش توافق‌نامه‌های ترجیحی با کشورهای آسیایی، آفریقایی و همسایه است.
در آینده نزدیک، توافق‌های جدیدی با چین، هند و کشورهای آفریقایی می‌تواند مسیر تجارت ایران را متحول کند.

برای مثال، در صورت اجرای توافق تجارت آزاد ایران و چین، واردات مواد اولیه صنعتی با تعرفه نزدیک به صفر انجام خواهد شد.

جمع‌بندی

تعرفه‌های گمرکی ترجیحی فرصتی طلایی برای کاهش هزینه‌های واردات و افزایش رقابت در صادرات هستند.
اگر تاجر یا شرکت بازرگانی هستید، با شناخت دقیق لیست کالاهای مشمول، استفاده از گواهی مبدأ معتبر و ثبت سفارش درست، می‌توانید سود خالص خود را به شکل قابل‌توجهی افزایش دهید.

تجارت موفق فقط در خرید و فروش نیست — در شناخت دقیق قوانین و استفاده هوشمندانه از امتیازات قانونی معنا پیدا می‌کند.

در فاتح تجارت بین‌الملل، با نزدیک به ۳۰ سال سابقه در زمینه بازرگانی خارجی، صادرات و واردات، همواره در مسیر شناخت و استفاده از تعرفه‌های گمرکی ترجیحی و فرصت‌های تجاری بین‌المللی گام برداشته‌ایم.
تیم ما با تجربه همکاری با کشورهایی چون چین، امارات، ترکیه و هند آماده است تا در زمینه بررسی تعرفه‌ها، انتخاب مسیر مناسب واردات و صادرات، و مشاوره در امور گمرکی، همراه مطمئن شما باشد.